| บทคัดย่อ: |
กระบวนการสร้างองค์ความรู้ในการอนุรักษ์พะยูนอย่างมีส่วนร่วมของชุมชนชายฝั่ง
จังหวัดตรัง
ณัฐทติ า โรจนประศาสน์ 1, ประเสริฐ ทองหนูนุ้ย1, วิภาวรรณ ตินนังวัฒนะ 2
บทคัดย่อ
การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ 1) เพื่อสร้างองค์ความรู้ในการอนุรักษ์พะยูนที่ผสมผสานความรู้ที่
ฝังลึกในตัวคนและความรู้ที่ชัดแจ้งโดยการมีส่วนร่วมของชุมชนชายฝั่ง 2) เพื่อพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นเรื่อง
พะยูนและหญ้าทะเล มีกลุ่มเป้าหมายในการศึกษา 1) แกนนากลุ่มอนุรักษ์ทรัพยากรชายฝั่ง ผู้นาชุมชน
ปราชญ์ชาวบ้าน เยาวชน 2) กลุ่มภาคี คือ ภาครัฐ ได้แก่ องค์การบริหารส่วนตา บล เขตห้ามล่าสัตว์ป่ าหมู่
เกาะลิบง ศูนย์อนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งที่ 6 (ตรัง) องค์กรพัฒนาเอกชน นักวิชาการ นักศึกษา
และภาคเอกชน (การไฟฟ้าส่วนภูมิภาค) 3) ผู้เชี่ยวชาญด้านพะยูน และผู้เชี่ยวชาญด้านหญ้าทะเล
4) ผู้บริหาร ครู และนักเรียนในโรงเรียนชายฝั่ง 6 โรงเรียน ได้แก่ โรงเรียนบ้านบาตูปูเต๊ะ โรงเรียนบ้าน
เกาะมุกด์ โรงเรียนบ้านเกาะลิบง โรงเรียนบ้านพระม่วง โรงเรียนบ้านหาดยาว และโรงเรียนบ้านมด
ตะนอย 5) ศึกษานิเทศก์จากสา นักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาตรัง เขต 1 และ 2 ครูชา นาญการ
พิเศษ (วิทยาศาสตร์) และผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยี โดยการศึกษาแบ่งเป็น 2 ระยะ คือ
ระยะที่ 1 การสร้างองค์ความรู้ในการอนุรักษ์พะยูนที่ผสมผสานความรู้ที่ฝังลึกในตัวคนและความรู้
ที่ชัดแจ้งโดยการมีส่วนร่วมของชาวบ้านในชุมชนชายฝั่ง ประกอบด้วย 5 กิจกรรม คือ 1) การสืบค้นความรู้
ภูมิปัญญาชาวบ้านเกี่ยวกับพะยูนและหญ้าทะเล 2) การทวนสอบความรู้ภูมิปัญญากับความรู้ทางวิชาการ
3) กิจกรรมการเรียนรู้เรื่องหญ้าทะเลสาหรับนักเรียนในโรงเรียนชายฝั่ง 4) การจัดเวทีแลกเปลี่ยนความรู้
ภูมิปัญญาชาวบ้านกับความรู้ทางวิชาการ 5) การจัดทา สื่อเพื่อการอนุรักษ์พะยูนและหญ้าทะเล
ระยะที่ 2 การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นเรื่องพะยูนและหญ้าทะเล โดยใช้ทฤษฎีเชิงระบบ
ประกอบด้วย 1) ปัจจัยนาเข้า (Input) คือ องค์ความรู้เรื่องพะยูนและหญ้าทะเลที่ผสมผสานความรู้ภูมิปัญญา
ชาวบ้านกับความรู้ทางวิชาการ 2) กระบวนการ (Process) คือ ขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นมี 5
ขั้นตอน คือ การสร้างหลักสูตรท้องถิ่น การตรวจสอบหลักสูตรท้องถิ่น การทดลองใช้และนิเทศติดตาม การ
ประเมินหลักสูตรท้องถิ่น และการปรับปรุงแก้ไขหลักสูตรท้องถิ่น 3) ผลผลิต (Output) คือ หลักสูตร
ท้องถิ่น และครู 4) ผลลัพธ์ (Outcome) คือ นักเรียน
ผลการศึกษาแบ่งเป็น 2 ส่วน คือ
1. องค์ความรู้ในการอนุรักษ์พะยูน ประกอบด้วย 1) ตานานและความเชื่อเกี่ยวกับพะยูน 2)
ชีววิทยาของพะยูน ได้แก่ สัณฐานวิทยาของพะยูน และการสืบพันธุ์ 3) พฤติกรรมของพะยูน ได้แก่ การว่าย
1
คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีการประมง มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย 179 หมู่ 3 ตาบลไม้ฝาด
อา เภอสิเกา จังหวัดตรัง 05129
2 คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล 999 พุทธมณฑล สาย 4 ศาลายา อาเภอพุทธมณฑล
จังหวัดนครปฐม 73170
น้า การหายใจ การกินอาหาร การเลี้ยงดูลูก พฤติกรรมทางสังคมและการสื่อสาร โดยการทดสอบสัดส่วน
ด้วยไคสแควร์ พบว่า ในภาพรวมสัดส่วนของความรู้นิเวศวิทยาแบบภูมิปัญญาเท่ากับความรู้นิเวศวิทยาทาง
วิทยาศาสตร์ (p=0.060) เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่าสัดส่วนของความรู้นิเวศวิทยาแบบภูมิปัญญาด้าน
ชีววิทยาของพะยูน และด้านพฤติกรรมของพะยูนเท่ากับความรู้นิเวศวิทยาทางวิทยาศาสตร์ (p=0.083, 0.352
ตามลาดับ) สาหรับด้านชีววิทยาของพะยูน พบว่า สัดส่วนของความรู้นิเวศวิทยาแบบภูมิปัญญาเท่ากับ
ความรู้นิเวศวิทยาทางวิทยาศาสตร์ในประเด็นสัณฐานวิทยาของพะยูน (p=0.370) ขณะที่เรื่องการผสมพันธุ์มี
สัดส่วนไม่เท่ากับ (p=0.033) และด้านพฤติกรรมของพะยูน พบว่า สัดส่วนของความรู้นิเวศวิทยาแบบภูมิ
ปัญญาเท่ากับความรู้นิเวศวิทยาทางวิทยาศาสตร์ในทุกประเด็น คือ การว่ายน้า การหายใจ การกินอาหาร การ
เลี้ยงดูลูก พฤติกรรมทางสังคมและการสื่อสาร (p=1.000, 0.366, 0.715, 0.405, 1.000 ตามลา ดับ)
2. หลักสูตรท้องถิ่นเรื่องพะยูนและหญ้าทะเล ผลการศึกษานา เสนอใน 2 ด้าน ดังนี้ ด้าน
ผลผลิต มี 3 ประเด็น คือ 1) ได้หลักสูตรท้องถิ่นที่บูรณาการเนื้อหาท้องถิ่นเรื่องพะยูนและหญ้าทะเลเข้าไปใน
หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 1551 สาระเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โดยหลักสูตรท้องถิ่นในชั้น
ประถมศึกษาปีที่ 1, 2, 4, 6 และมัธยมศึกษาปีที่ 1-3 มีคุณภาพสูงกว่าเกณฑ์ 1 2 E /E เป็น 70/70 ขณะที่ชั้น
ประถมศึกษาปีที่ 3, 5 เท่ากับเกณฑ์ 2) ความรู้เกี่ยวกับพะยูนและหญ้าทะเลของครูหลังเข้าร่วมสูงกว่าก่อนการ
เข้าร่วมการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น (p=0.000) 3) ครูมีความพึงพอใจต่อหลักสูตรท้องถิ่นเรื่องพะยูนและหญ้า
ทะเลอยู่ในระดับมาก ส่วนด้านผลลัพธ์ มี 2 ประเด็น คือ 1) ผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนของนักเรียนชั้น
ประถมศึกษาปี ที่ 1, 2, 4, 6 (ค่าเฉลี่ย 9.52, 8.31, 8.14, 8.61 ตามลา ดับ) และมัธยมศึกษาปี ที่ 2 (ค่าเฉลี่ย 7.95) สูง
กว่าเกณฑ์ร้อยละ 70 ของคะแนนเต็ม (p=0.000, 0.000, 0.000, 0.000, 0.000 ตามลา ดับ) ส่วนผลสัมฤทธ์ิทางการ
เรียนของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปี ที่ 3, 5 (ค่าเฉลี่ย 7.06, 7.25 ตามลา ดับ) และชั้นมัธยมศึกษาปี ที่ 1, 3 (ค่าเฉลี่ย
7.12, 7.38 ตามลา ดับ) ไม่แตกต่างจากเกณฑ์ (p=0.848, 0.204, 0.588, 0.270 ตามลา ดับ) 2) นักเรียนมีความพึง
พอใจต่อหลักสูตรท้องถิ่นเรื่องพะยูนและหญ้าทะเลในระดับมาก
เสนอแนะว่าในการอนุรักษ์พะยูนและหญ้าทะเลอย่างมีประสิทธิภาพควรใช้ภูมิปัญญาของ
ชาวบ้านเกี่ยวกับพะยูนและหญ้าทะเลนี้ผสมผสานกับความรู้ทางวิทยาศาสตร์ โดยการแต่งตั้งแกนนา กลุ่ม
อนุรักษ์ในชุมชนชายฝั่งให้เป็นหนึ่งในคณะกรรมการการบริหารจัดการทรัพยากรชายฝั่งของภาครัฐ เพราะ
นอกจากชาวบ้านในชุมชนชายฝั่งจะเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในการจัดการร่วมในด้านการวางแผนและการ
นาไปปฏิบัติในการอนุรักษ์พะยูนและหญ้าทะเลแล้วยังเป็นการเสริมสร้างพลังของชาวบ้านในชุมชน
ชายฝั่งด้วย อีกทั้งการนา หลักสูตรท้องถิ่นเรื่องพะยูนและหญ้าทะเลไปใช้อย่างมีประสิทธิภาพจา เป็นต้อง
ยืดหยุ่นให้เหมาะสมกับสภาพบริบทของโรงเรียนชายฝั่งและนักเรียนแต่ละโรงเรียน รวมถึงการสร้างความ
ร่วมมือและการสนับสนุนจากภาคส่วนที่เกี่ยวข้องทั้งสานักงานเขตพื้นที่การศึกษาการประถมศึกษา ศูนย์
อนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งที่ 6 ภาคเอกชนซึ่งทา โครงการรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม
( Corporate Social Responsibility, CSR) ในพื้นที่ชายฝั่ง รวมถึงมหาวิทยาลัยในพื้นที่ จะทา ให้การสอนด้วย
หลักสูตรท้องถิ่นเรื่องพะยูนและหญ้าทะเลของ 6 โรงเรียนชายฝั่งนา ร่อง รวมถึงการขยายไปยังโรงเรียนใน
ชุมชนชายฝั่งเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและต่อเนื่อง
คาสาคัญ: การสร้างองค์ความรู้, การอนุรักษ์พะยูน, ชุมชนชายฝั่ง, การมีส่วนร่วม, หลักสูตรท้องถิ่น |
| บทคัดย่อ (EN): |
Knowledge Creation Process for Dugong Conservation through Coastal Communities Participation in Trang province
Natthita Rojchanaprasart1, Prasert Tongnunui1, and Wipawan Tinnungwattana and Wipawan Tinnungwattanaand Wipawan Tinnungwattana and Wipawan Tinnungwattana and Wipawan Tinnungwattanaand Wipawan Tinnungwattanaand Wipawan Tinnungwattana and Wipawan Tinnungwattana 2
The objectives of this research were to create body of knowledge for dugong conservation by combining tacit knowledge and explicit knowledge through coastal community participation and to develop local curriculum regarding dugong and seagrass. Target groups included: 1) team leaders of coastal resource conservation groups, village elders, community leaders, and youth; 2) stakeholders like public sectors (the Subdistrict Administration Organization, SAO), the Non-Hunting Area on Libong Island, the 6th Marine and Coastal Resources Conservation Center (Trang), non-government organization (NGO), academics, students, as well as private sector (the Provincial Electricity Authority); 3) dugong expert and seagrass expert 4) directors, teachers, and students of six coastal schools: Ban Batupute school, Ban Koh Muk school, Ban Koh Libong school, Ban Pramoung school, Ban Hadyao school, and Ban Modtanoi school; and 5) supervisors from Trang Primary Education Service Area Office 1 and 2, specialist teachers ( sciences), and technology expert.
This study was divided into two phases. Phase I dealt with knowledge creation for dugong conservation by combining tacit knowledge and explicit knowledge through coastal community participation. The process consisted of five activities: 1) a search for indigenous knowledge about dugong and seagrass; 2) revision of indigenous knowledge and academic knowledge; 3) learning activity about seagrass for students in coastal schools; 4) sharing forum between indigenous knowledge and academic knowledge; and 5) production of media about dugong and seagrass conservation.
Phase II concerned with development of local curriculum regarding dugong and seagrass, based on systematic theory which composed of 4 main components. The input was dugong and seagrass knowledge which mixed between indigenous and academic knowledge. The process contained five steps in local curriculum development: creation, verification, trying out and monitoring, evaluation, and improvement of local curriculum. The outputs were local curriculum and teachers and the outcome was student.
The study yielded two main results as follows:
1. Knowledge for dugong conservation consisted of: 1) legend and belief regarding dugong; 2) dugong biology such as dugong morphology and breeding; and 3) dugong behaviors
1 Faculty of Science and Fisheries Technology, Rajamangala University of Technology Srivijaya, 179 Moo 3, Maifad, Sikao, Trang 92150, THAILAND.
2 Faculty of Environment and Resource Studies, Mahidol University, 999 Phuttamonthon 4 Road, Salaya, Phuttamonthon, Nakhon Pathom 73170, THAILAND.
including swimming, breathing, feeding, parental care of calves, and social behavior and
communication. Findings from proportion tested by chi-square indicated that, overall, the proportion of
traditional ecological knowledge (TEK) was equal to scientific ecological knowledge (SEK) (0.060).
Considered by aspect, the proportion of TEK on dugong biology and dugong behaviors was equal to
SEK (0.083, and 0.352, respectively). For dugong biology, the proportion of TEK on dugong
morphology was equal to SEK (p=0.370), while dugong breeding was not equal to SEK (p=0.033). For
dugong behavior - swimming, breathing, feeding, parental care of claves, and social behavior and
communication - the proportion of TEK was equal to SEK (p = 1.000, 0.366, 0.715, 0.405, and 1.000,
respectively).
2. Local curriculum regarding dugong and seagrass provided two main findings. In terms
of output, there were 3 main results. Firstly, local curriculum was developed by integrating local content
about dugong and seagrass into the core of Fundamental Education Curriculum B.E. 2551 in Science
courses. The local curriculum of Primary One, Two, Four, Six and Secondary One through Three had
higher quality than 1 2 E /E criteria by 70/70, while Primary Three and Five were equal to criteria. Secondly,
teachers’ knowledge about dugong and seagrass in posttest was higher than the pretest, resulting from
participation in local curriculum development (p=0.000). Thirdly, teachers’ satisfaction for local curriculum
about dugong and seagrass was in high level. In terms of outcome, there were 2 main results. Firstly,
learning achievement of primary students in levels 1, 2, 4 and 6 (means of 9.52, 8.31, 8.14, 8.61,
respectively) and secondary students in level 2 (mean of 7.95) was higher than 70% of total scores
(p=0.000, 0.000, 0.000, 0.000, 0.000, respectively). On the other hand, learning achievement of primary
students in levels 3 and 5 (means of 7.06 and 7.25, respectively) and secondary students in level 1 and 3
(means of 7.12 and 7.38, respectively) was not different from the criteria (p=0.848, 0.204, 0.588, 0.270,
respectively). Secondly, students’ satisfaction for local curriculum about dugong and seagrass was in high
level.
Results of the study clearly suggest that indigenous knowledge should be combined with
scientific knowledge for effective dugong and seagrass conservation. Leaders of coastal resource
conservation groups should be appointed as part of the coastal resource management committee of
public sector, not only to involve them as stakeholders on co-management to support the planning and
implementation of dugong and seagrass conservation, but also to strengthen their power. Moreover,
efficient application of local curriculum about dugong and seagrass should be flexible to suit context of
each coastal school and student. Cooperation and support from related sectors such as Trang Primary
Education Service Area Office, the 6th Marine and Coastal Resources Conservation Center (Trang),
private sectors with CSR projects, and the university in the area. These should be created to encourage
the use of local curriculum about dugong and seagrass in six pilot coastal schools and to expand the
local curriculum to other coastal schools with efficiency and continuity.
Keyword: Knowledge creation, Dugong conservation, Coastal communities, Participation, Local
curriculum |
