สืบค้นงานวิจัย
ระบบการจัดการพื้นที่สาธารณประโยชน์ของชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ประสิทธิ์ ประคองศรี - กรมส่งเสริมการเกษตร
ชื่อเรื่อง: ระบบการจัดการพื้นที่สาธารณประโยชน์ของชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ผู้แต่ง / หัวหน้าโครงการ: ประสิทธิ์ ประคองศรี
บทคัดย่อ: พื้นที่สาธารณประโยชน์รวมถึงแหล่งน้ำสาธารณะ พื้นที่ป่า ทำเลเลี้ยงสัตว์ ป่าช้าและดอนปู่ตา ตลอดจนพื้นที่สาธารณะอื่น ๆ ซึ่งตามเอกสารสถิติการเกษตรคาดว่าได้จัดไว้เป็นส่วนหนึ่งของพื้นที่ที่ยังมิได้จำแนกประเภท เมื่อปี พ.ศ.2534 ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีเนื้อที่ที่ยังมิได้จำแนกประเภทประมาณ 34 ล้านไร่ พื้นที่สาธารณประโยชน์ดังกล่าวชาวบ้านใกล้เคียงได้เข้าไปใช้ประโยชน์มากมายตั้งแต่อดีตเรื่อยมาจนกระทั่งสามารถพึ่งตนเองได้ในระดับหนึ่ง ในปัจจุบันพื้นที่ขาดการบำรุงรักษาและถูกใช้ประโยชน์มากเกินจนหมดสภาพอย่างเช่นที่เคยและยังถูกบุกรุกครอบครองโดยชาวบ้านเองและจากบุคคลภายนอก พร้อมทั้งมีการออกเอกสารสิทธิโดยมิชอบเกิดความขัดแย้งในการเข้าใช้ประโยชน์และครอบครองระหว่างชาวบ้านเอง ชาวบ้านกับบุคคลภายนอก และชาวบ้านกับเจ้าหน้าที่ดังปรากฏเป็นข่าวอยู่เสมอ ถ้าปล่อยปรากฏการณ์ดังกล่าวไว้ พื้นที่สาธารณะประโยชน์คงหมดไปโดยปริยาย อย่างไรก็ดี ในปัจจุบันสภาวะทางด้านสังคมและเศรษฐกิจได้แปรเปลี่ยนไปพื้นที่สาธารณประโยชน์ของชุมชนต่างๆ เริ่มได้รับการอนุรักษ์ฟื้นฟูด้วยชาวบ้านและเข้าไปใช้ประโยชน์ด้วยได้รับการสนับสนุนการดำเนินงานทั้งจากหน่วยงานภาครัฐและเอกชน ดังนั้นการศึกษาเรื่องนี้จึงมีจุดมุ่งหมายเพื่อค้นหาแนวทางที่เป็นไปได้ในการวางแผนดำเนินการอนุรักษ์และพัฒนาพื้นที่สาธารณประโยชน์ให้คงอยู่และเป็นสมบัติที่มีคุณค่าต่อชุมชนต่อไป และมีวัตถุประสงค์เฉพาะ คือ เพื่อ (1)ศึกษาประเภท ขนาดพื้นที่ และการกระจายตัวของพื้นที่ (2)ความเกื้อกูลกันระหว่างพื้นที่สาธารณะกับวิถีชีวิตของชาวบ้าน (3)ความแตกต่างในการใช้ประโยชน์ระหว่างแต่ละพื้นที่ และ (4)เพื่อแนะแนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาพื้นที่ให้มีความคงอยู่เป็นประโยชน์อย่างยั่งยืน ผลการศึกษาได้มาจากการวิเคราะห์สาระข้อมูลที่มาจากการรวบรวมเอกสารที่เกี่ยวข้องรวมถึงแบบสำรวจพื้นที่สาธารณะโดยกรมที่ดิน กระทรวงมหาดไทย จาก 192 อำเภอ และกิ่งอำเภอในจังหวหัดทั้งหมด 289 อำเภอและกิ่งอำเภอ ข้อมูลบางส่วนรวบรวมจากกรมป่าไม้ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และจากการศึกษาเฉพาะกรณีเกี่ยวกับการบริหารและการจัดการพื้นที่สาธารณประโยชน์ประเภทต่าง ๆ โดยการสัมภาษณ์ผู้นำและคณะกรรมการหมู่บ้านแบบเจาะลึกและดำเนินการเก็บรวบรวมสาระข้อมูลดังกล่าว ระหว่างเดือนมิถุนายน 2536 ถึงพฤษภาคม 2537 ผลการศึกษาพบว่า พื้นที่สาธารณประโยชน์ มีเนื้อที่ที่รวบรวมได้ทั้งหมดประมาณ 7.61 ล้านไร่ มีมากที่จังหวัดอุดรธานี สุรินทร์ สกลนคร อุบลราชธานี จำแนกเป็นประเภทแหล่งน้ำสาธารณะ .98 ล้านไร่ มีมากที่จังหวัดอุบลราชธานีและบุรีรัมย์ พื้นที่ดอนและทำเลเลี้ยงสัตว์ 5.93 ล้านไร่ มีมากที่จังหวัดอุดรธานี สุรินทร์และสกลนคร ป่าช้าดอนปูตาและที่สักการะ .42 ล้านไร่ มีมากที่จังหวัดสกลนคร นครพนม สถานที่ราชการ ศาลากลางบ้าน .28 ล้านไร่ มีมากในจังหวัดสกลนคร สุรินทร์และนครราชสีมา อื่น ๆ .03 ล้านไร่ ความหนาแน่นของพื้นที่สาธารณประโยชน์แต่ละประเภท ขึ้นอยู่กับลักษณะภูมิประเทศของพื้นที่นั้น ๆ เป็นสำคัญ การใช้ประโยชน์จากพื้นที่สาธารณะของชุมชน ชาวบ้านมีสิทธิเข้าไปใช้ประโยชน์ได้อย่างเท่าเทียมกัน แต่ต้องช่วยกันอนุรักษ์และพัฒนาพร้อมทั้งยึดมั่นและปฏิบัติตามกฎ ระเบียบ เพื่อความยั่งยืนของพื้นที่ พื้นที่สาธารณะที่ได้รับการอนุรักษ์และพัฒนาอย่างดี ชาวบ้านสามารถใช้เป็นแหล่งอาหารตามธรรมชาติ ปลูกพืชและเลี้ยงสัตว์ที่มาของไม้ใช้สอน ก่อสร้าง ฟืนหุงต้ม น้ำใช้เพื่อการบริโภคและการเกษตร สถานที่เพาะเลี้ยงสัตว์น้ำแหล่งรวบรวมพันธุกรรมของพืชพรรณต่าง ๆ สถานที่ประกอบพิธีกรรมตามประเพณีบวงสรวงขอพรจากสิ่งศักดิ์สิทธิและทำบุญรักษาศีลฟังธรรม เป็นสถานที่ฝังศพและเผาศพ อย่างไรก็ตามมีชาวบ้านบางส่วนไม่ได้เข้าไปร่วมใช้ประโยชน์ได้ด้วยเหตุผลหลายประการที่สำคัญ ได้แก่ (1)ได้ใช้แรงงานที่มีอยู่อย่างเต็มที่และได้รับประโยชน์อย่างเพียงพอจากพื้นที่ของตนเองแล้ว (2)บางรายถูกห้ามเข้าไปใช้ประโยชน์เพราะเคยกระทำผิดกฎระเบียบ (3)กฎระเบียบบางข้อชาวบ้านบางรายปฏิบัติตามมิได้ (4)ทรัพยากรในพื้นที่หมดไปและ/หรือสามารถหาสิ่งของจากแหล่งอื่นมาทดแทนได้ (5)ความเสื่อมคลายของแรงศรัทธาและความเชื่อถือต่อสิ่งศักดิ์สิทธิและการปฏิบัติตามประเพณีดังเดิมที่ปฏิบัติกันในพื้นที่ได้ลดลง และ (6)พื้นที่เคยเป็นประโยชน์ถูกบุรุกทำลายจนหมดสภาพ การจัดการและการบำรุงรักษาพื้นที่สาธารณะประโยชน์ กระทรวงมหาดไทยทำหน้าที่บำรุงรักษาและมอบหมายให้นายอำเภอท้องที่เป็นผู้ดูแลในพื้นที่โดยมีกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน และมีองค์กรตามประเพณีดั้งเดิมของชุมชนและองค์กรที่ตั้งขึ้นตามกฏหมาย ซึ่งได้แก่ คณะกรรมการหมู่บ้าน/ตำบลเป็นผู้จัดการบริหาร การอนุรักษ์ฟื้นฟูและใช้ประโยชน์และการบำรุงดูแลรักษาพื้นที่ได้อาศัยกฎระเบียบ ข้อห้าม ทำป้ายชื่อ และขอบเขตพื้นที่ชัดเจน พร้อมทั้งมีออก เอกสารหนังสือสำคัญลำหรับที่หลวง มีกฎหมายที่ดินมาตรา 8 และมาตรา 9 เป็นเครื่องมือช่วย ป้องกันและลงโทษผู้บุกรุกครอบครองโดยมิชอบรวมถึงมีการเร่งประชาสัมพันธ์ การขุดลอกฟื้นฟู บูรณะเพิ่มเติมและสร้างความเข้มแข็งด้านการจัดการบริหารพื้นที่ให้กับผู้นำท้องถิ่น พร้อมทั้งได้ รับการสนับสนุนช่วยเหลือจากเจ้าหน้าที่ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง กฏระเบียบที่สำคัญที่คณะกรรมการกำหนดขึ้นเพื่อใช้ในการอนุรักษ์และพัฒนา ได้แก่ การห้ามตัดไม้ก่อนได้อนุญาต กำหนดบทลงโทษผู้ฝ่าฝืน ห้ามนำสัตว์เข้าไปเลี้ยงในฤดูแล้ง ห้ามบุกรุกเข้าไปครอบครองและต้องช่วยกันดูแลบำรุงรักษา จัดเวรยามเฝ้าดูแล ป้องกันไฟป่า อย่างไรก็ดี มีความขัดแย้งเกี่ยวกับการใช้พื้นที่สาธารณประโยชน์เกิดขึ้น มักเป็นความขัดแย้งที่มีสาเหตุจากการบุกรุก และการเข้าไปใช้ประโยชน์อย่างเต็มที่จนหมดสิ้นคุณค่าของทรัพยากรโดยบุคคลต่าง ๆ ทั้งจากภายในและภายนอกของชุมชน ด้วยเหตุที่ผู้นำและคณะกรรมการไม่เข้มแข็ง รวมถึง ไม่มีกฏระเบียบข้อบังคับและมักเกิดขึ้นกับแหล่งน้ำสาธารณะ ผลตามมาทำให้ขาดความสมดุลย์ของระบบนิเวศน์ทางด้านป่าไม้ ดิน สัตว์ป่า พืชพันธ์ไม้ แหล่งน้ำธรรมชาติรวมถึงนิเวศน์เกษตร และโดยตรงต่อระบบนิเวศน์วิทยาของมนุษย์ ปัจจัยที่ทำให้พื้นที่สาธารณะของชุมชนยังคงสภาพและชาวบ้านสามารถใช้ประโยชน์อย่างต่อเนื่องยาวนาน ได้แก่ (1) การมีผู้นำชุมชนและคณะกรรมการที่มีความเป็นผู้นำสูง (2) กำหนดกฎระเบียบข้อบังคับและบทลงโทษไว้ (3) จัดทำแนวเขตที่สามารถเห็นได้ชัดเจน แข็งแรงถาวรกั้นล้อมรอบพื้นที่ออกเอกสารหนังสือสำคัญสำหรับที่หลวง (4) จำนวนประชากรในชนบทและจำนวนสัตว์เลี้ยงลดลง (5) ความเกรงกลัวต่ออิทธิฤทธิ์ของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีอยู่ในพื้นที่ได้ลดลงด้วย (6) การมองเห็นความจำเป็นที่ต้องสงวนเอาไว้เพื่อให้เป็นแหล่งของอาหารตามธรรมชาติ น้ำอุปโภคบริโภค ที่เลี้ยงสัตว์ สถานที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและประเพณี และเป็นแหล่งของต้นน้ำล
บทคัดย่อ: ไม่พบข้อมูลจากหน่วยงานต้นทาง
ภาษา (EN): th
เผยแพร่โดย: กรมส่งเสริมการเกษตร
คำสำคัญ: ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
หมวดหมู่ AGRIS:
  1. E เศรษฐศาสตร์ การพัฒนา และสังคมวิทยาชนบท (Economics, development, and rural sociology)::E20 องค์กร , การบริหาร และการจัดการวิสาหกิจเกษตร หรือฟาร์ม (Organization, administration and management of agricultural enterprises or farms)
  2. 21
หากไม่พบเอกสารฉบับเต็ม (Full Text) โปรดติดต่อหน่วยงานเจ้าของข้อมูล

การอ้างอิง

ประสิทธิ์ ประคองศรี. "ระบบการจัดการพื้นที่สาธารณประโยชน์ของชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ". กรมส่งเสริมการเกษตร. 2537

ประสิทธิ์ ประคองศรี. "ระบบการจัดการพื้นที่สาธารณประโยชน์ของชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ". กรมส่งเสริมการเกษตร. 2537. Print.



TARR Wordcloud:
ระบบการจัดการพื้นที่สาธารณประโยชน์ของชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ประสิทธิ์ ประคองศรี
กรมส่งเสริมการเกษตร
2537
ความหลากหลายพันธุ์ข้าวพื้นเมืองและการอนุรักษ์ของชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย การดำเนินงานและความคาดหวังของอาจารย์ต่องานส่งเสริมอาชีพและบริการชุมชนของวิทยาลัยเกษตรกรรมในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ระบบการผลิตยางพาราภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การจัดการวัชพืชแบบผสมผสานของยางพาราก่อนเปิดกรีดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การพัฒนาการผลิตยางพาราเชิงระบบในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สำรวจรวบรวมผักพื้นเมืองทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พยากรณ์พื้นที่และผลผลิตยางปลูกใหม่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ผลของการจัดการดินที่มีต่อการเปลี่ยนแปลงสมบัติทางกายภาพของดินในพื้นที่ปลูกยางพาราในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โครงการวิจัยการพัฒนาระบบการผลิตพืชเศรษฐกิจในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน โครงการวิจัยการพัฒนาระบบการผลิตพืชเศรษฐกิจในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง
คัดลอก URL
กระทู้ของฉัน
ผลการสืบค้นทั้งหมด โพสต์     เรียงลำดับจาก
พัฒนาระบบโดยศูนย์ความรู้เฉพาะด้านวิศวกรรมความรู้และวิศวกรรมภาษาDeveloped by Center of Excellence for Unified Knowledge and Language Engineering
สนับสนุนโดยสำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน)Supported by the Agricultural Research Development Agency (Public Organization)
แบบสำรวจความพึงพอใจQuestionair